Historically, Nepal has predominantly been a patriarchal society where women are generally subordinate to men. Also, social norms and values were biased in favor of men. Women have very limited or no role on taking leadership and participating in decision making even within their own family. In these remote places, gender disparity very much exists, women’s have limited control or saying, women are restricted to household works, deprived of education, discriminated based on caste, and have poor healthcare access.
Although, there has been increased government involvement to increase accountability and monitoring of gender equality commitments and to establish and strengthen linkages between the normative and operational aspects of gender equality and women’s empowerment. But existing laws are inadequate to deal with women’s problems. Also, there are many superstitions and taboos related to caste and mensuration leading to discrimination of women. This is also one of the reasons that Nepali women have been abandoned within their own society.
When a woman becomes widow then she has to play father and mother’s both role to her children. Most women are illiterate and their daily income is based on inadequate agriculture system. Despite that they are forced to live in unsafe houses due to no support from government or local level. Therefore, our donor NGO NIVAS/USA is always with us to fulfill our dreams the dreams of those unseen and forgotten single mothers.
Until now, we have built 32 safe homes for 32 single mothers so they feel empowered and can accelerate their energy for the better future. Recently, our staffs are actively moving forward to build 8 houses for 8 single mothers within 2024. The aim of the project is to empower rural underprivileged Chepang women while providing a safer environment to strengthen their abilities towards a prosperous future.
It is really a highly commendable job you have started so far. Because the single women are the most sufferer and vulnerable to any form of discrimination here is Nepal. Building safe home is necessity and dream of single women headed household. But there are limited opportunities. This thing is happening at Personal, Socio-Cultural and Institutional level’s barriers. We need to intervene to break this barriers and move forward with empowerment programs taking from immediate action (short term) to long term visionary (long-term dream) to crack down discriminatory barriers. World society is made of two halves – male and female, both being Homo sapiens, are treated differently and finally discriminated. Today is Labor day so please see this article in Nepali written by Bhasa Pokhrel in onlinekhabar- लैंगिक असमानताको कुरुप चित्र फेरौं
पूँजीवादी युगमा उत्पादन प्रक्रियामा संलग्न श्रमिक वर्गलाई वस्तुको स्तरमा राखिन्छ । यसले श्रमिकहरूले स्वतन्त्रपूर्वक काम गर्ने हैसियत गुमाउँदछन् । उनीहरू जिम्मेवार हैसियतमा काम गर्ने मानवीय मूल्य गुमाउन पुग्दछन् । श्रमिकलाई मानवीय मेशिनको हैसियतमा व्यवहार गरिन्छ । पूँजीवादले स्वतन्त्रताको गुलियो नारा त ल्यायो तर, श्रमिकलाई आफ्नो श्रमको उपयोगको स्वतन्त्रता भने दिएन । यसले सामन्तवादको अन्त्य त गर्यो तर, शोषणका विविध रूपहरूलाई झन् नयाँ ढंगले स्थापित गरिदियो ।
त्यही पूँजीवादी व्यवस्थाले गरेको शोषणको अन्त्यकै लागि कार्ल माक्र्स र फ्रेडरिक एंगेल्सले समानताको वकालत गरे । २०औं शताब्दीका विश्वव्यापी क्रान्ति र संघर्षहरूले त्यही समानताको नारा बोके । तर, त्यो नारामा जसरी स्वतन्त्रता र समानताका कुरा गरिन्छ, त्यसको उपयोग भने केवल सीमित पूँजीपति वर्गले मात्रै गर्दै आएका छन् । समानता र स्वतन्त्रताको उपभोगको घेरा साँघुरिंदै गएको छ । धनले धन आर्जन गर्ने अवधारणा नै पूँजीवादको मुटु हो । अनि त्यही धनका कारण उत्पादनको साधन माथिको स्वामित्व स्थापित भएको हुन्छ ।
विस्तारै यो प्रक्रियाले विस्तारित रूप ग्रहण गर्दैगर्दा यो राज्य संयन्त्रसम्म पुग्दछ । राज्यको सम्पूर्ण जिम्मा निजी क्षेत्रलाई दिनुपर्छ भन्ने दृष्टिकोणको विकास हुँदैगयो । त्यसपछि बजार विस्तारको क्रममा उदारीकरणको विकास भयो । उत्पादनको साधनमाथिको स्वामित्व व्यक्तिको हातमा भएपछि राज्यलाई निरीह र कमजोर पार्ने अनि उत्पादनको साधनमाथिको स्वामित्वलाई आफ्नो पहँुचमा लिने काम भयो ।
हाम्रो जस्ता अविकसित मुलुकले बुझ्नुपर्ने मुख्य कुरा के छ भने आर्थिक हिसाबले आत्मनिर्भर नभइकन राजनीतिक हिसाबले मात्रै स्वतन्त्र हुन असम्भव छ । पूँजीवादी प्रणालीबाट संसारभरिकै श्रमिक वर्ग उत्पीडनमा त छँदैछ त्यसमा पनि हाम्रो जस्तो सामन्ती उत्पादन सम्बन्ध र उत्पादनको साधनमाथिको कत्ति पनि स्वामित्व आफ्नो हातमा नभएका श्रमिक वर्ग र त्यसमा पनि महिला र सीमान्तकृत समुदायका मजदुरहरूको अवस्था निकै दयनीय रहेको छ ।
सामन्ती राज्यव्यवस्था र औद्योगीकरणको पर्याप्त विकास हुन नसकेको हाम्रो जस्तो देशमा विद्यमान राजनीतिक, आर्थिक, सामाजिक, सांस्कृतिक उत्पीडनका कारण महिलाहरूले चुलो-चौकाको चौघेराबाट बाहिर उद्योग कल-कारखानामा काम गर्न थालेको इतिहास लामो छैन । महिलाहरूको श्रमको मूल्य र त्यसबाट हुने आय राष्ट्रको कुल आयमा अझै जोडिएको छैन । यसले महिलाहरू उत्पादनको काममा छैनन् भन्ने देखाउँछ । राज्यले नै महिलाको श्रमको मूल्यांकन नगरेको कुरा पुष्टि हुन्छ ।
निजी क्षेत्रमा सिर्जना भएका सीमित रोजगारीका अवसर बाहेक महिलाहरूले निर्णायक तहमा काम गर्न पाएका छैनन् । संघ-संस्था र निजी तथा सार्वजनिक क्षेत्रमा पनि निम्न र साधारण काम मात्रै महिलाको भागमा पर्ने गरेको हामी देख्छौं । उनीहरूको पारिश्रमिक पनि न्यून हुन्छ । औद्योगिक तथा निर्माण क्षेत्रमा त घण्टौं घण्टा कठिन र जोखिमपूर्ण काम गर्नुपर्ने तिनै महिला सुविधाबाट वञ्चित हुनुपर्ने अवस्था छ ।
निजी क्षेत्रमा काम गर्ने मजदुर महिलालाई सुत्केरी बिदाको सुनिश्चितता गरिएको छैन । शिशु स्याहार केन्द्रको व्यवस्था छैन । सेक्युरिटीमा काम गर्नका लागि केवल सेना, पुलिसमा काम गरेकालाई मात्र लिने गरिएको छ । महिलाले कार्यस्थलमा समेत विभिन्न खाले प्रत्यक्ष र अप्रत्यक्ष हिंसाजन्य व्यवहार भोग्नुपरेको छ ।
कार्यस्थलमै पनि महिला श्रमिकले आफ्नो शरीर माथिको सुरक्षा समेत प्रत्याभूति पाउन सकेकी हुन्नन् । काम गर्ने कारखानाहरूमा नै बलात्कार, यौन दुव्र्यवहार र हिंसाजन्य घटनाहरू घटिरहेका हुन्छन् । आखिर किन ? यस्तो अवस्थामा महिलाहरूले कसरी स्वतन्त्र र स्वाभिमानपूर्वक काम गर्न सक्छन् ?
महिलालाई रोजगारी दिने रोजगार दाताले पनि मानवीय नाताले सोच्न सक्नुपर्यो । मेरो घरमा मेरी आमा, मेरी श्रीमती, मेरी बहिनी र मेरी छोरीको जीवन कस्तो छ ? उनीहरूको जीवन कसरी चलेको हुन्छ ? उनीहरूको सुरक्षा के कसरी भएको हुन्छ ? हो, त्यसैगरी आफ्ना कलकारखाना र व्यावसायिक प्रतिष्ठानमा काम गर्ने महिला श्रमिकहरूको बारेमा पनि उसैगरी सुरक्षा प्रबन्ध गरिनुपर्छ ।
किनकि आफ्नो उद्योग, कलकारखानामा काम गर्ने मजदुर पनि कसैको छोरी, श्रीमती र आमा हुन् र हुन सक्छिन् । महिलाहरू सबैको समस्या एउटै हो । सुरक्षाको डर सबैलाई उत्तिकै हुन्छ । तर, हाम्रा समाजका पुरुषहरू किन आफ्ना परिवारका सदस्यहरू बाहेकका महिलालाई त्यही नजरले हेर्न सक्दैनन् ? किन उनीहरूलाई सिकारी नजरले हेर्छन् ? के उनीहरूको आफ्ना उद्योग, कलकारखानामा काम गर्ने मजदुरको सुरक्षा, सुविधा र श्रमको मूल्य न्यायोचित हुनुपर्दैन ?
महिलाको काम गर्ने कला र क्षमतामा कत्ति पनि प्रश्न गर्न आवश्यक छैन । मात्र अवसरलाई समान रूपमा विभक्त गरिएको हुँदैन । एउटी महिलाले जागिर पाउनकै लागि अनिच्छित कर्ममा सहभागी हुनुपर्ने बाध्यता र त्यस्तो विवशताको फाइदा उठाउने कथित पुरुषहरूको कुदृष्टि नै व्यभिचार र अतिरिक्त शोषणको जड हो
एउटा मालिकले मजदुरहरूले गरेको श्रमबाट अथाह अतिरिक्त नाफा कमाउन सक्छ । तर मजदुरले आफ्नो श्रमको मूल्य पाउँदैन । यो कस्तो मानवीयता ? मजदुर जीवनभर श्रम गर्छ, उसको श्रमशक्ति चुसिसकेपछि ऊ निकालिन्छ । ऊ रित्तै निस्कन्छ ! ऊसँग न पेन्सन हुन्छ न त भत्ता नै । यसबारेमा मालिकले केही सोच्दैनन् । उल्टो मजदुरले आन्दोलन गर्दा पनि मजदुरका अधिकारहरू न्यायोचित हुन सकिरहेका छैनन् ।
१८औं शताब्दीमा नै महिलाहरूले मताधिकारको अधिकार, ८ घण्टा काम, समान कामको समान ज्याला, मजदुर युनियनमा महिला सहभागिता, मातृशिशुको सुरक्षा, उद्योग कलकारखाना भित्र शिशु स्याहारको व्यवस्थाका लागि आन्दोलन गरे । यो आन्दोलनको जगमा विश्वका विकसित मुलुकका महिलाहरूले यी अधिकार प्राप्त गरिसकेका छन् । यस्ता अधिकारबाट वञ्चित महिलाहरू निरन्तर संघर्षमा छन् ।
अहिले मुलुकमा राजतन्त्रको अन्त्य भएर गणतन्त्र संस्थागत हुन पुगेको छ । त्यसकै बलमा महिला मजदुर, दलित, किसान, उत्पीडित जाति र वर्ग, सीमान्तकृत समुदाय सबैलाई आफ्नो पहिचान दिन सकेको छ । अब पहिचान होइन अधिकार चाहिएको छ । सबै वर्गमा जनसंख्याको आधारमा समान सहभागिता जरूरी छ । मूल रूपमा कुरा गर्ने हो भने उद्योग, कलकारखानामा सबै मजदुरहरूको रोजगारी सुरक्षा, पारिश्रमिक, सरकारी स्कुलमा व्यवस्था हुनुपर्छ । सञ्चयकोषको व्यवस्था हुनुपर्छ । काम छाड्दा उपदान र रोग लाग्दा उपचारको व्यवस्था हुनुपर्छ । त्यसमा पनि महिला मजदुरहरूको हकमा सबै मजदुरहरू उद्योग, कलकारखानामा शारीरिक सुरक्षा, मातृशिशुको सुरक्षा, सुत्केरी भत्ता, शिशु स्याहार केन्द्र, सुत्केरी बिदाको व्यवस्था गर्नुपर्दछ । अनि मात्र महिला मजदुरहरू उद्योग कलकारखानामा श्रम गर्न सक्छन् ।
त्यतिबेला मात्र उनीहरूले मेशिनको पार्टपुर्जा मात्र होइन आफूलाई स्वतन्त्र, स्वाभिमान मजदुरको रूपमा पनि बुझ्नेछन् । यो प्रश्नको समाधान भनेको उत्पादनको साधन माथि सामाजिक स्वामित्व नै हो । अझ उत्पादनको साधनको स्वामित्व महिलामा आउनुपर्छ । तब मात्रै समाजमा समानता कायम हुनेछ । तब मात्र समाज समतामूलक बन्नेछ । के हामीले यसतर्फ सोचेका छौं ?
राज्यले विधवा वा एकल महिलालाई विभिन्न प्रकारको सेवा-सुविधा त दिएको छ तर, समाजमा सम्मानपूर्वक बाँच्ने अवस्था सिर्जना हुनसकेको छैन । ती महिलाले आफ्नै एकल परिचयका आधारमा आफ्ना सन्तानको न्यायिक हक स्थापित गर्न सकेकी छैनन् । सन्तानलाई सहज रूपमा परिचय दिन सकेकी छैनन् ।
यसर्थ, आज अन्तर्राष्ट्रिय मजदुर दिवस मनाइरहँदा महिला श्रमिकमाथि थपिएको अतिरिक्त शोषण र उत्पीडन महसुस गर्नु जरूरी छ । आज पनि महिला मजदुर र पुरुष मजदुरले पाउने सम्मान र अपमान दुवै फरक छन् । महिला र पुरुषले नोकरी पाउने अवस्था पनि फरक हुन्छ । काम गर्ने क्रममा विभेदको खाडल गहिरो रहेको छ । महिलाहरू शारीरिक रूपमा पनि स्वतन्त्र भएको अवस्था छैन ।
महिलाको काम गर्ने कला र क्षमतामा कत्ति पनि प्रश्न गर्न आवश्यक छैन । मात्र अवसरलाई समान रूपमा विभक्त गरिएको हुँदैन । एउटी महिलाले जागिर पाउनकै लागि अनिच्छित कर्ममा सहभागी हुनुपर्ने बाध्यता र त्यस्तो विवशताको फाइदा उठाउने कथित पुरुषहरूको कुदृष्टि नै व्यभिचार र अतिरिक्त शोषणको जड हो ।
आज अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक दिवसको अवसरमा महिला श्रमिकको सुरक्षा र सम्मान कसरी बढाउन सकिन्छ ? यसैमाथि गम्भीर विमर्श हुनु जरूरी छ । किनकि जुन समाजमा नारी सम्मानित र सुरक्षित हुन सक्दिनन्, त्यो समाज कसैगरी पनि सभ्य र प्रगतिशील हुन सक्दैन । समाजमा विद्यमान लैंगिक असमानताको कुरुप चित्र फेरियोस्, श्रमिक दिवसको यही शुभकामना !
Tej Thapa Magar jee, Thank you very much for such an amazing Article.
We are proud of your opinion.
Thank you very much 🙂